Ίσως οι περισσότεροι από εμάς, καλούμενοι να σχηματίσουμε νοητά την εικόνα ενός Νομπελίστα, θα φανταστούμε έναν λευκό άνδρα, μάλλον μεγάλης ηλικίας. Και δεν θα πέσουμε πολύ έξω έτσι, δεδομένου ότι το 94% των βραβευθέντων αποτελείται πράγματι από άνδρες, με το ποσοστό να μεγαλώνει δραματικά στους τομείς των θετικών επιστημών. Κι αν μιλήσουμε για την Φυσική, εκεί η στατιστική θα μας απογοητεύσει ακόμα περισσότερο, καθώς μόλις 4 γυναίκες επιστήμονες έχουν κατακτήσει την υψηλότερη επιστημονική διάκριση, σε βάθος 115 ετών και μεταξύ 219 βραβευθέντων.
Για να προλάβω το εύλογο «γιατί» που δημιουργείται, θα προσπαθήσω να ρίξω μια ψύχραιμη ματιά την κατάσταση: στα ερευνητικά κέντρα της Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής, περίπου το 10% των διδακτόρων Φυσικής είναι γυναίκες. Εκείνες έχουν να αντιμετωπίσουν, εκτός από την δυσκολία του έργου τους, και έναν διαφορετικό τύπο εμποδίων: την δυσκολία να πάρουν αύξηση, ή προαγωγή, την καχυποψία όταν αναζητούν χρηματοδότηση για την έρευνά τους, την πιθανή σεξουαλική τους κακοποίηση, οποιασδήποτε μορφής, στο χώρο εργασίας τους. Μερικές μόνο όψεις του γενικότερου προβλήματος, δηλαδή της ανισότητας που ακόμα διαχωρίζει τα φύλα, εν έτει 2021. Ίσως τώρα τα ποσοστά των βραβείων Νόμπελ να μην μοιάζουν τόσο απροσδόκητα.
Το γεγονός ότι βρήκαμε την αιτία, βέβαια, δεν μας παρέχει ούτε δικαιολογία ούτε εξιλέωση. Στο χέρι όλων μας είναι να βάλουμε από ένα λιθαράκι στον δρόμο για την ισότητα. Ας ελπίσουμε πως δεν θα μεσολαβήσει άλλος μισός αιώνας προτού το επόμενο Νόμπελ απονεμηθεί σε κάποια καταξιωμένη επιστήμονα.
Μαρία Κιουρί (1903) – Για τις έρευνες στα φαινόμενα ακτινοβολίας
Η Maria (Marie) Sklodowska-Curie, γεννήθηκε το Νοέμβριο του 1867 στη Βαρσοβία της Πολωνίας και ήταν το νεαρότερο από τα 5 παιδιά της οικογένειας της. Οι γονείς της ήταν δάσκαλοι οπότε η Marie Curie διδάχτηκε από μικρή ηλικία Φυσική και Μαθηματικά. Το 1891 έφυγε για την Γαλλία, όπου συνέχισε τις σπουδές της στη φυσική, τα μαθηματικά και τη χημεία στο πανεπιστήμιο του Παρισιού, όπου απέκτησε πτυχίο φυσικής και μαθηματικών. Η επιστημονική πορεία της ξεκίνησε με την μελέτη των μαγνητικών ιδιοτήτων του ατσαλιού. Κατά την διάρκεια αυτής της μελέτης γνώρισε τον Pierre Curie. Η ανακάλυψη των ακτινών Χ από τον Roentgen το 1895, ώθησε την Marie Curie να μελετήσει το Ουράνιο, αναπτύσσοντας καινοτόμες τεχνικές μελέτης του, προκειμένου να ερμηνεύσει την παραγωγή των ακτινών. Μελετώντας διάφορες ουσίες που εξέπεμπαν ακτινοβολία, μέχρι το 1895 διαπίστωσε ότι το Θόριο ήταν επίσης ραδιενεργό. Το ζεύγος Curie στο διάστημα 1895-1902 εξέδωσαν συνολικά 32 επιστημονικές μελέτες, μεταξύ τον οποίων αναφερόταν η ικανότητα του Ραδίου να καταστρέφει με ταχύ ρυθμό καρκινικά κύτταρα. Οι μελέτες της κατάφεραν να της αποδώσουν το βραβείο νόμπελ Φυσικής το 1903, το οποίο μοιράστηκε με τους Pierre Curie και Henri Becquerel, όποτε έγινε η πρώτη γυναίκα που κατέκτησε το βραβείο Νόμπελ. Το 1910 ακλούθησε η επιτυχής απομόνωση του Ραδίου και το 1911 τιμήθηκε για δεύτερη φορά με το Βραβείο νόμπελ Χημείας, για την ανακάλυψη του Πολωνίου και του Ράδιου καθώς και την απομόνωσης του Ραδίου. Αξίζει να αναφέρουμε ότι κατά την διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου, δημιούργησε κινητούς σταθμούς ραδιολογίας και ανέπτυξε μια τεχνική αποστείρωσης μολυσμένου ιστού μέσω του Ράδιου, σώζοντας τις ζωές άνω του ενός εκατομμύριου στρατιωτών.
Μαρία Γκέπερτ-Μάγιερ (1963) – Ανακαλύψεις σχετικά με τη δομή των πυρηνικών φλοιών
H Maria Goeppert-Mayer ήταν Γερμανοαμερικανίδα θεωρητική φυσικός και κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Φυσικής το 1963 για την ανάπτυξη του προτύπου των φλοιών για τους ατομικούς πυρήνες. Η Γκέπερτ-Μάγερ,γεννημένη στην Πρωσία το 1906, είχε πατέρα ακαδημαϊκό και όπως ήταν αναμενόμενο ακολούθησε και εκείνη τις ανώτατες σπουδές. Εισήχθη στο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο μαθηματικών του Γκέτινγκεν την ίδια εποχή που σε αυτό το πανεπιστήμιο κατά σύμπτωση δίδασκε και η Noether, μία πρωτοπόρος γυναίκα καθηγήτρια μαθηματικών. Μόλις έλαβε το πτυχίο μαθηματικών της αποφάσισε να συνεχίσει τις σπουδές της στη φυσική και για τη διδακτορική της διατριβή επέλεξε να μελετήσει την θεωρία της ταυτόχρονης απορρόφησης δύο φωτονίων από άτομα, συγγράφοντας έτσι μια διατριβή που χαρακτηρίστηκε ως «αριστούργημα καθαρότητας και συμπάγειας» από τον Γιουτζίν Γουίνγκερ. Αργότερα, μετά τον γάμο της και την μετεγκατάσταση της στις ΗΠΑ, απέκτησε μία θέση βοηθού στο πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς όσο δίδασκε κάποια μαθήματα, ενώ επίσης δημοσίευσε μία εξέχουσα εργασία πάνω στην διπλή διάσπαση βήτα το 1935. . Όταν το 1937 ο σύζυγος της απολύθηκε από το Χόπκινς το ζεύγος προσέλαβε το πανεπιστήμιο Κολούμπια, όπου η θέση της Goeppert-Mayer ήταν άμισθη. Εκεί γνωρίστηκε με τον Χάρολντ Γιούρευ και τον Ενρίκο Φέρμι που έφθασαν το 1939. Ο Φερμί της ζήτησε να μελετήσει τον φλοιό σθένους των υπερουράνιων στοιχείων, τα οποία δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα, χρησιμοποιώντας το μοντέλο Τόμας-Φέρμι, και εκείνη προέβλεψε ότι θα σχημάτιζαν μια νέα σειρά στον περιοδικό πίνακα, ανάλογη με τις σπάνιες γαίες. Σε αυτήν της την πρόβλεψη απεδείχθη σωστή. Τον Δεκέμβρη του 1941 είχε λάβει την πρώτη έμμισθη θέση διδασκαλία της, μερικούς απασχόλησης, στο Γιόνκερς της Νέας Υόρκης, και την άνοιξη του ’42 μετά από πρόταση του Γιούρευ της ζητήθηκε να μετάσχει στο Manhattan Project σε ερευνητική θέση μερικούς απασχόλησης, με αντικείμενο των ερευνών της να είναι η εύρεση μεθόδου διαχωρισμού του σχάσιμου ισοτόπου 235U από το φυσικό ουράνιο. Έπειτα μέσω των γνωριμιών της με τον Τέλερ έλαβε μια ερευνητική θέση στο Opacity Project μελετώντας τις ιδιότητες της ύλης και της ακτινοβολίας σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, με ανομολόγητο σκοπό την ανάπτυξης της υπερβόμβας υδρογόνου του Τέλερ. Όταν ο σύζυγος της κλήθηκε στο μέτωπο του πολέμου αποφάσισε να ενταχθεί στην ομάδα του Τέλερ στο εργαστήριο στο Los Alamos. Με τον γυρισμό του συζύγου της από τον πόλεμο μετεγκαταστάθηκε και πάλι αυτή την φορά στο Σικάγο. Εκεί έπειτα από λίγο καιρό έλαβε μια θέση διδασκαλίας ο Τέλερ και έτσι συνεχίσθηκαν οι κοινές τους έρευνες στο Opacity Project. Μέχρι το 1949 ανέπτυξε, και δημοσίευσε το 1950, ένα μαθηματικό μοντέλο της δομής των πυρηνικών φλοιών, το οποίο ερμήνευε γιατί ορισμένοι αριθμοί νουκλεονίων σε έναν ατομικό πυρήνα αντιστοιχούν σε ιδιαίτερα σταθερούς πυρήνες. Αυτοί οι αριθμοί πήραν το παρατσούκλι μαγικοί αριθμοί από τον Γουίνγκερ: 2,8,20,28,50,52,126.Τρεις άλλοι Γερμανοί επιστήμονες, οι Ότο Χάξελ, Χανς Γιένσεν και Χανς Γούελ, την ίδια περίοδο αναζητούσαν την απάντηση στο ίδιο πρόβλημα και το 1949 κατέληξαν στα ίδια αποτελέσματα με την Γκέπερτ, νωρίτερα από αυτήν. έπειτα η Γκέπερτ συνεργάστηκε μαζί τους και μάλιστα συνέγραψε με τον Γιένσεν το βιβλίο: «Elementary Theory of Nuclear Shell Structure» . Το 1963 η Γκέπερτ, ο Γιένσεν και ο Γουίνγκερ μοιράστηκαν το βραβείο Νόμπελ Φυσικής «για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με την δομή των πυρηνικών φλοιών». Με αυτόν τον τρόπο η Γκέπερτ-Μάγερ έγινε η δεύτερη γυναίκα μετά την Μαρί Κιουρί που κέρδισε βραβείο Νόμπελ Φυσικής.
Ντόνα Στρίκλαντ (2018) – Για τις καινοτόμες εφευρέσεις στον τομέα της φυσικής των λέιζερ
Η Donna Strickland, γεννημένη το 1959, είναι Καναδή φυσικός, πρωτοπόρος στον τομέα των παλλόμενων λέιζερ. Είναι καθηγήτρια του πανεπιστημίου του Waterloo. Βραβεύτηκε το 2018 με το Νόμπελ Φυσικής για την εφεύρεση της ενισχυμένης παλμικής ενίσχυσης. Είναι η Τρίτη γυναίκα στην ιστορία που βραβεύτηκε με Νόμπελ Φυσικής ενώ το έλαβε 55 χρόνια έπειτα από την τελευταία γυναίκα που κέρδισε Νόμπελ. Η Ντόνα Στρίκλαντ με τον Ζεράρ Μουρού το 1985 με δημοσίευση τους άνοιξαν τον δρόμο για την δημιουργία των βραχύτερων υψηλής ενέργειας παλμών φωτός λέιζερ που έχουν υπάρξει ως τώρα. Αυτή η εφεύρεση βρίσκει εφαρμογές τόσο στην βιομηχανία όσο και σε ιατρικές επεμβάσεις.
Άνρεα Μία Γκεζ (2020) – Για τηνανακάλυψη της υπερμεγέθους μάυρης οπής (Τοξότης Α*) στο κέντρο του Γαλαξία μας
Τελευταία και καλύτερη θα έλεγε ο λαός. Το καλύτερη είναι κυρίως υποκειμενικό ζήτημα. Το τελευταία, ωστόσο, ενώ ανταποκρίνεται στο γεγονός ότι είναι η πιο πρόσφατη γυναίκα που κερδίζει το βραβείο Νόμπελ Φυσικής, ελπίζουμε να μην είναι η τελευταία και να ακολουθήσουν πολλές ακόμα! Άντρεα Μία Γκεζ, λοιπόν. Γεννημένη στις 16 Ιουνίου του 1965 στην Νέα Υόρκη, Η Γκεζ είχε θέσει από μικρή πολύ ψηλά τον πήχη. Από νεαρή ηλικία το όνειρό της ήταν να γίνει η 1η γυναίκα αστροναύτης. Εμπνευσμένη από το περιβόητο εκείνη την εποχή πρόγραμμα Apollo Moon Landing, η Γκεζ ήθελα να φτάσει ως τ’ άστρα με την μητέρα της να βρίσκεται πάντα δίπλα της να την στηρίζει. Πρότυπό της, η καθηγήτρια Χημείας του γυμνασίου της. Παρόλα αυτά η ίδια ακολούθησε άλλα μονοπάτια. Σπουδάζοντας πρώτα μαθηματικά και αργότερα, το 1987, αποκτώντας το πτυχίο Φυσικής από το MIT, η Γκεζ επιδόθηκε στο έργο της ζωής της. Εφόσον δεν κατάφερε να πάει στα άστρα, αποφάσισε να τα μελετήσει. Το highlight της καριέρας της και ο λόγος για τον οποίο μοιράστηκε το μισό βραβείο Νόμπελ με τον Reinhard Genzel, το άλλο μισό δόθηκε στον Roger Penrose, το 2020 αποτέλεσε η ανακάλυψη, πως στο κέντρο του Γαλαξία μας κατοικεί μία υπερμεγέθης μαύρη τρύπα. Πως το κατάφερε αυτό; Η Γκεζ και η ομάδα στην οποία συμμετείχε κατάφεραν να απεικονίσουν το Γαλαξιακό μας κέντρο σε μήκη κύματος υπέρυθρης ακτινοβολίας, κάνοντας εφικτή την παρακολούθηση των τροχιών των αστέρων στο κέντρο του Γαλαξία. Οι τροχιές αυτές φανέρωναν ξεκάθαρα πως κάτι πολύ μεγάλο και με τεράστια μάζα έπρεπε να βρίσκεται στο κέντρο, μόνο που δεν έβλεπαν τίποτα! Μόλις περιγράψαμε, δηλαδή, τα γενικά χαρακτηριστικά μίας υπερμεγέθης μαύρης οπής που πλέον φέρει το όνομα Τοξότης Α*. Οι τροχιές των αστέρων κοντά στον τοξότη Α* είναι ένα από τα καλύτερα πειραματικά τεστ της Γενικής θεωρίας της Σχετικότητας, η οποία για μία ακόμα φορά παίρνει βαθμό 10! Η σπουδαιότητα του έργου της Γκεζ εκτός από το Νόμπελ, έγκειται και στο γεγονός ότι το ευρύ κοινό την γνώριζε πολύ πριν από τις πολυάριθμες τηλεοπτικές της εμφανίσεις σε διάφορα ντοκιμαντέρ με σκοπό την διάδοση της επιστήμης. Εν έτη 2021 η Άντρεα Μία Γκεζ εκτός από ενεργή κολυμβήτρια (!) παραμένει η 4η γυναίκα με βραβείο Νόμπελ Φυσικής, μέχρι την επόμενη φυσικά!
