“Sometimes, it is the people no one imagines anything of, who do the things that no one can imagine” // «Μερικές φορές, είναι οι άνθρωποι για τους οποίους κανείς δεν φαντάζεται τίποτα, αυτοί που κάνουν πράγματα που κανείς δεν μπορεί να φανταστεί».
~The Imitation Game (2014)
Δεν είναι γνωστό με σιγουριά αν αυτά τα λόγια πρωτοειπώθηκαν από τον Μπένεντικτ Κάμπερμπατς ή αν είχαν ακουστεί παλιότερα από τον χαρακτήρα τον οποίο υποδύθηκε. Καμία άλλη φράση όμως δεν θα μπορούσε να περιγράψει καλύτερα τον άνθρωπο αυτόν, για τον οποίον τόσο λίγα είναι γνωστά, ακόμα και σήμερα. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Λονδίνο, επιβίωσε τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, έγινε αφανής ήρωας και στοχοποιήθηκε από την μεταπολεμική βρετανική κυβέρνηση λόγω του σεξουαλικού του προσανατολισμού. What a life! Ο λόγος, φυσικά, για τον Άλαν Τούρινγκ (Alan Turing).
Στις 8 Ιουνίου 1954, εντοπίζεται νεκρός στο σπίτι του. Είχε πεθάνει ακριβώς την προηγούμενη μέρα. Αιτία θανάτου: αυτοκτονία μέσω δηλητηρίασης, συνέπεια της ορμονικής θεραπείας κατά της ομοφυλοφιλίας στην οποία είχε υποβληθεί τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Πολύ λίγα στοιχεία είναι γνωστά για το πρόσωπό του και για το έργο του. Κανένας σχεδόν δεν γνωρίζει (ή δεν θέλει να γνωρίζει) πως επρόκειτο για τον άνθρωπο που έθεσε τα πρώτα θεμέλια των υπολογιστικών μηχανών και της τεχνητής νοημοσύνης, κι ότι η ιδιοφυία του συντόμευσε τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Είναι ώρα, 67 χρόνια μετά, η ιστορία του να αρχίσει να γίνεται γνωστή.
Γεννήθηκε στις 23 Ιουνίου 1912 στο Λονδίνο, όπου και μεγάλωσε. Κλασική περίπτωση παιδιού – θαύματος, ήδη από πολύ πρώιμη ηλικία εμφανίζει σημάδια του ταλέντου του, μαθαίνοντας να διαβάζει σε διάστημα τριών εβδομάδων και εκδηλώνοντας την αγάπη του για τα μαθηματικά και τους γρίφους. Στα λυκειακά του χρόνια, δε, έρχεται σε επαφή με το έργο του Einstein, το οποίο δεν δυσκολεύτηκε να μελετήσει και να επεκτείνει.
Την περίοδο εκείνη περίπου ήταν που γνώρισε και τον πρώτο του (ανεκπλήρωτο) «έρωτα», στο πρόσωπο του συμμαθητή του και φίλου του Christopher Morcom. Η – φιλική – σχέση τους διακόπηκε τον Φεβρουάριο του 1930, με τον θάνατο του τελευταίου, γεγονός που συντάραξε βαθιά τον έφηβο Τούρινγκ.
Τα επόμενα τέσσερα έτη τα αφιέρωσε στην απόκτηση πτυχίου στα Μαθηματικά, στο King’s College του Cambridge, από το οποίο αποφοίτησε με βαθμό Άριστα. Στην συνέχεια, μόλις το 1935, εκλέχτηκε μέλος του Κολλεγίου. Τότε ήταν που με την δημοσίευσή του «Για τους υπολογίσιμους αριθμούς, με μια εφαρμογή στην λήψη αποφάσεων», απέδειξε ότι μια μηχανή συγκεκριμένου είδους δύναται να επιλύσει οποιοδήποτε κατανοητό μαθηματικό πρόβλημα, αρκεί αυτό να μπορεί να αναπαρασταθεί από ένα αλγόριθμο, δηλαδή μια σειρά σαφών λογικών εντολών, με αρχή και τέλος. Εκείνη η πρώτη του δημοσίευση τον καθιέρωσε στο επιστημονικό στερέωμα. Οι μηχανές στις οποίες αναφέρθηκε, δε, ονομάστηκαν αργότερα «μηχανές Τούρινγκ» προς τιμήν του.
To 1937, ξεκίνησε το διδακτορικό του στο Princeton. Στην διατριβή του μελέτησε προβλήματα τα οποία, αν και δεν μπορούν να αναπαρασταθούν από αλγορίθμους, είναι επιλύσιμα από μια μηχανή Τούρινγκ. Το 1938 τον βρίσκει στο τέλος των σπουδών του. Κι έτσι, μέσα στον ίδιο χρόνο, επιστρέφει πίσω στα πάτρια εδάφη.
Με την κήρυξη του πολέμου της Μεγάλης Βρετανίας στην Γερμανία, την επόμενη χρονιά, προσχωρεί στην βασική ομάδα αποκρυπτογράφησης των γερμανικών μηνυμάτων. Αυτά κωδικοποιούνταν μέσω της συσκευής Enigma (Αίνιγμα), η οποία αντιστοίχιζε κάθε γράμμα του αρχικού, μη κρυπτογραφημένου μηνύματος, σε ένα άλλο, αλλάζοντας όμως την αντιστοιχία κάθε φορά. Αφού το σήμα μεταδιδόταν, μια ίδια συσκευή – δέκτης ακολουθούσε την αντίστροφη διαδικασία για την αποκωδικοποίηση του μηνύματος. Έτσι όμως προέκυπταν 159 εκατομμύριοι πιθανοί συνδυασμοί, νούμερο τουλάχιστον αποθαρρυντικό για οποιαδήποτε τεχνολογία της εποχής. Σε αυτό το σημείο ήταν που, μεταξύ έντονης κυβερνητικής πίεσης και στενών προθεσμιών, ο Τούρινγκ έκανε για μία ακόμα φορά το θαύμα του – αν και όχι με την υπερφυσική έννοια. Σχεδίασε και δημιούργησε την συσκευή Bombe, μια εξελιγμένη εκδοχή των μηχανών Τούρινγκ. Ακόμα κι εκείνη, όμως, αδυνατούσε να πραγματοποιήσει τόσους υπολογισμούς άμεσα. Μήνες αποτυχημένων προσπαθειών αργότερα, μια φωτεινή ιδέα από το ίδιο μυαλό έσωσε, και πάλι, την ημέρα. Τι κι αν, αναρωτήθηκε, σε κάθε μήνυμα αποκρυπτογραφούσαμε πρώτα λέξεις για τις οποίες θα είμαστε σίγουροι πως περιέχονται σε αυτό; Για παράδειγμα, κάθε γερμανικό σήμα θα περιείχε, αναμενόμενα, τον ναζιστικό χαιρετισμό “Heil Hitler”, οπότε θα ήταν μια καλή ιδέα να δοκιμαστούν πρώτα οι συνδυασμοί που θα αντιστοιχούσαν στη συγκεκριμένη αλληλουχία γραμμάτων. Και πράγματι, έτσι συνέβη. Η αντιστοιχία μεταξύ των γραμμάτων έγινε πλέον γνωστή, και το ίδιο βράδυ του 1942, ο κώδικας του Enigma έσπασε, επιτέλους. Και κάπως έτσι, η μοίρα χιλιάδων στρατιωτών, το μέλλον εκατομμυρίων αμάχων, πέρασε στα χέρια μιας μικρής ομάδας επιστημόνων.
8 Μαΐου 1945, το πολυπόθητο επίσημο τέλος του πολέμου. Ο Τούρινγκ, μαζί με την υπόλοιπη ομάδα, καίνε όλη τους την προσπάθεια ύστερα από εντολή της βρετανικής κυβέρνησης, με την προοπτική να μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν την εργασία τους ξανά με πλήρη μυστικότητα, σε πιθανή μελλοντική ένοπλη σύρραξη. Με την ίδια λογική (πιο πολύ ίσως να ταίριαζε ο όρος «παραλογισμός»), διατάζονται να κρατήσουν κρυφό ό,τι συνέβη, για πάντα.
Ο ίδιος ο Τούρινγκ στα επόμενα χρόνια τελειοποιεί τους σχεδιασμούς των υπολογιστικών του μηχανών. Και τότε αντιμετωπίζει το πρόβλημα της τεχνητής νοημοσύνης. Σχεδιάζει ένα τεστ, ένα «παιχνίδι μίμησης», όπως ο ίδιος το αποκαλεί, το οποίο θα μπορεί να ελέγχει πότε μια μηχανή είναι αρκετά ευφυής ώστε να μιμείται έναν άνθρωπο. Το «τεστ Τούρινγκ», όπως σήμερα ονομάζεται, συνεχίζει να κυριαρχεί στις σύγχρονες έρευνες γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη.
Το 1951 στρέφεται προς την μαθηματική βιολογία, και συγκεκριμένα τον κλάδο της μορφολογίας, δηλαδή του τρόπου ανάπτυξης σχημάτων και μοτίβων σε ζωντανούς οργανισμούς. Έναν χρόνο μετά, δημοσιεύει την «Χημική Βάση της Μορφογένεσης», αρκετά πριν κατανοηθεί πλήρως η ίδια η δομή και ο ρόλος του DNA. Το έργο του ακόμα θεωρείται θεμελιώδες στον τομέα.
Τότε είναι που επωμίζεται την κατηγορία της σεξουαλικής διαστροφής, ύστερα από έρευνα της αστυνομίας που έφερε στο φως την εγκληματική (!), για τα ήθη και τη νομοθεσία της εποχής, ομοφυλοφιλική σχέση που διατηρούσε την περίοδο εκείνη. Δικάζεται, και καταδικάζεται. Καλείται να επιλέξει μεταξύ φυλάκισης και ορμονικής θεραπείας, η οποία θα τον μετέτρεπε σε ολοκληρωμένο, πια, άνδρα (!!). Επιλέγει το δεύτερο. Ενάμιση χρόνο μετά, επιλέγει, ξανά, να δώσει τέλος στη ζωή του, στα 41 του χρόνια.
Το 2009, ο Γκόρντον Μπράουν (Gordon Brown), πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, απολογήθηκε εκ μέρους της βρετανικής κυβέρνησης για την αντιμετώπιση του Άλαν Τούρινγκ. Το 2013, αντίστοιχα, η βασίλισσα Ελισάβετ του απένειμε μεταθανάτια χάρη, προς τιμήν των πρωτοποριακών επιτευγμάτων του. Ίσως, ίσως μόνο, να ήταν αρκετά αργά. Έμεινε, όμως, γνωστός, ως ο άνθρωπος που συνδύασε την λαμπρότητα του νου του με την εκκεντρικότητα του χαρακτήρα του, και που μπορούσε να κινείται με άνεση και κομψότητα στους δυσνόητους χώρους των μαθηματικών και της κρυπτογραφίας, αλλά με χαρακτηριστική αδεξιότητα στα κοινωνικά περιβάλλοντα. Και ως εκείνος που έγινε θύμα της ίδιας της εχθρικής κοινωνίας την οποία έσωσε.
Κι αν πρέπει να συνοψίσουμε την συνεισφορά του στην επιστήμη σε μερικές προτάσεις, μπορούμε να θυμηθούμε πως η αποκωδικοποίηση του Enigma συντόμευσε την διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου κατά δύο έτη, σύμφωνα με εκτιμήσεις ιστορικών. Χάρισε, δηλαδή, την ζωή σε 14 εκατομμύριους ανθρώπους. Κι αυτό αρκεί για να συνειδητοποιήσουμε ότι εκείνο το λιθαράκι που κατέθεσε ανιδιοτελώς, δεν ήταν στον βωμό της επιστήμης, αλλά, πολύ σπουδαιότερα, της κοινωνίας. Το επίτευγμα αυτό παρέμεινε κρατικό μυστικό για περισσότερα από πενήντα χρόνια. Το έργο του, πάντως, στάθηκε πυλώνας στην δημιουργία του κλάδου της πληροφορικής, ανοίγοντας τον δρόμο προς την μελέτη των «συσκευών Τούρινγκ». Αυτών που σήμερα ονομάζουμε «υπολογιστές».
Κρίμα, λοιπόν, να παραμένει αίνιγμα το όνομα και η ταυτότητα του ανθρώπου που ίσως άλλαξε την ιστορία σπάζοντας το «Αίνιγμα».
