Το ταξίδι του Lazarus Project έχει πλέον αρχίσει για τα καλά. Ένα χωροχρονικό ταξίδι, θα έλεγε κανείς, σε όλα τα πλάτη και μήκη του ρου της ιστορίας. Από τις απαρχές της Βικτωριανής εποχής μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και από τη Σερβία, την Αγγλία και τη Σκωτία μέχρι τη λαμπερή Νέα Υόρκη, το κρουαζιερόπλοιο του Lazarus Project έχει φιλοξενήσει μέχρι στιγμής τρεις σπουδαίες προσωπικότητες της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας.
Σήμερα, ωστόσο, αλλάζουμε κατεύθυνση. Για πρώτη φορά, θα τιμήσουμε έναν εν ζωή φυσικό και συγκεκριμένα ειδικό της επιστήμης των υπολογιστών, του οποίου τα κατορθώματα χρησιμοποιούμε σχεδόν στο 90% της καθημερινότητάς μας και έχουν διαμορφώσει τη σύγχρονη κοινωνία. Αν δεν υπήρχε ο ίδιος, μάλλον αυτή τη στιγμή δεν θα μπορούσαμε να δημοσιεύσουμε αυτό το άρθρο και όλοι εσείς δεν θα είχατε τη δυνατότητα να το διαβάσετε. Άντε λοιπόν, ας λύσουμε κι ας ξεκινήσουμε με προορισμό ένα μεγαλειώδες και ταυτόχρονα πολύ απλό στη σύλληψη δημιούργημα: τον Παγκόσμιο Ιστό!
Είμαι σχεδόν βέβαιος πως στο άκουσμα του Παγκόσμιου Ιστού, στο μυαλό σας ήρθε αστραπιαία η σκέψη του Ίντερνετ ή αλλιώς διαδικτύου στα ελληνικά. Και όχι άδικα. Το εκπάγλου κάλους εκπαιδευτικό μας σύστημα έχει φροντίσει για άλλη μία φορά, για ένα από τα σπουδαιότερα δημιουργήματα του σύγχρονου πολιτισμού, να κάνει μερικές γενικόλογες αναφορές χωρίς ποτέ να μπει στη διαδικασία να εξηγήσει, μα πάνω από όλα να δώσει έμπνευση στους μαθητές. Η ιστορία της δημιουργίας του Παγκόσμιου Ιστού από τον Τιμ Μπέρνερς-Λι μπορεί να προσφέρει μπόλικη έμπνευση και θάρρος σε εκατομμύρια παιδιά ανά τον κόσμο να ασχοληθούν με την επιστήμη. Η άγνοια και η ημιμάθεια σίγουρα εξυπηρετεί πολλούς, αλλά γι’ αυτό βρισκόμαστε εμείς εδώ. Για να υψώσουμε τα δικά μας αναχώματα. Πριν, όμως, μπούμε στο καθαρά θεωρητικό κομμάτι, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Γεννημένος στο Λονδίνο στις 8 Ιουνίου 1955, ο Λι, ολοκληρώνοντας τη σχολική του εκπαίδευση σε μερικά από τα καλύτερα σχολεία της χώρας, εισήχθη στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Από μικρή ηλικία, η κλίση του στις θετικές επιστήμες ήταν εμφανής, με αγαπημένη του ενασχόληση την κατασκευή διαφόρων μηχανημάτων, όπως για παράδειγμα του πρώτου του υπολογιστή, με μοναδικά υλικά κάποια παλιά ηλεκτρονικά εξαρτήματα και ένα κολλητικό μηχάνημα. Ένα εποικοδομητικό και ομολογουμένως αθώο χόμπι, σε αντίθεση με αυτό κατά τη διάρκεια των πανεπιστημιακών του σπουδών, όταν και συλλήφθηκε ως χάκερ. Ευτυχώς για εκείνον, η μοναδική τιμωρία του ήταν να μην χρησιμοποιήσει ξανά τον πανεπιστημιακό του υπολογιστή. Πάλι καλά, θα σκεφτεί κανείς.
Ωστόσο, για τη δεκαετία του 1970, όπου οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ήταν σχετικά δυσεύρετοι εκτός των πανεπιστημίων, η τιμωρία στοίχησε αρκετά στον Λι. Η αποφοίτησή του το 1976 οδήγησε λίγα χρόνια αργότερα στη μετακίνησή του στο CERN ως Σύμβουλος και Μηχανικός Προγραμματισμού. Οι συστάσεις με το CERN θεωρώ πως είναι περιττές, ας αναφέρουμε μόνο για μία ακόμη φορά τη σημασία των αρχικών του: Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire, ή αλλιώς η Μέκκα της σωματιδιακής φυσικής. «Πρωτότοκο τέκνο» του στην καινούργια και πρώτη τόσο σημαντική εργασία του, το πρόγραμμα Enquire. Ως προπομπός του Παγκόσμιου Ιστού, το Enquire βοήθησε τον ίδιο καθώς και ολόκληρο το CERN στην παρακολούθηση του υπέρογκου αριθμού ερευνητών και προγραμμάτων που λειτουργούσαν 24 ώρες το εικοσιτετράωρο. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα ποτέ δεν έγινε γνωστό στο ευρύ κοινό, καθώς την αποκλειστικότητα της χρήσης του είχε στο 100% το CERN.
Στη συνέχεια, τα νήματα της ζωής τον οδήγησαν σε διαφορετικά επαγγελματικά μονοπάτια, με το 1984 να επιστρέφει στο CERN, αναλαμβάνοντας πλέον τα κατανεμημένα συστήματα μεταφοράς επιστημονικών δεδομένων και ελέγχου. Η επιστροφή αυτή συνοδεύτηκε από ένα σημαντικό λειτουργικό πρόβλημα που ο ίδιος ο Λι κλήθηκε να αντιμετωπίσει. Το πρόβλημα αυτό έγκειται στο γεγονός ότι έπρεπε να διαχειριστεί έναν τεράστιο αριθμό ερευνητών και προγραμμάτων, χωρίς να μπορεί ο καθένας από αυτούς να επικοινωνήσει τη δουλειά του με έναν απλό και ταυτόχρονο τρόπο σε όλους. Ο Λι άρχισε να οραματίζεται ένα σύστημα, το οποίο αποκάλεσε μάλιστα «Παγκόσμιο Σύστημα Διακίνησης Πληροφοριών». Για να είναι παγκόσμιο, ωστόσο, έπρεπε να πληροί ορισμένες ζωτικής σημασίας προϋποθέσεις. Έπρεπε αρχικά να είναι πολύγλωσσο, για όλους τους λαούς· γρήγορο, για να μπορούν οι πληροφορίες να διανύουν μεγάλες αποστάσεις· ανεξάρτητο της πλατφόρμας του κάθε υπολογιστή· και, το κυριότερο, να μην υπόκειται σε γραφειοκρατικούς περιορισμούς. Όλα τα παραπάνω συνοψίζονται σε μία λέξη: universality. Μεγαλόπνοο, φιλόδοξο και εξαιρετικά πρωτόγνωρο σχέδιο. Ο ίδιος αντιλαμβάνεται πως ένα τέτοιο δημιούργημα πρέπει να περάσει από διαφορετικά στάδια και, το κυριότερο, να κατασκευάσει τα κατάλληλα εργαλεία.
Εφόσον ο Λι ήθελε να δημιουργήσει ένα σύστημα επικοινωνίας των υπολογιστών μεταξύ τους, το πρώτο βήμα ήταν η δημιουργία μίας γλώσσας επικοινωνίας. Το όνομα αυτής: Πρωτόκολλο Μεταφοράς Υπερκειμένου, το γνωστό σε όλους μας «http». Όχι μόνος του, φυσικά. Ο Λι βασίστηκε στις εργασίες των Βάνεβαρ Μπους, Τεντ Νέλσον και Ντάγκλας Ένγκελμπαρτ, καθότι είναι γνωστό πως τέσσερα μυαλά είναι αποτελεσματικότερα από μόνο ένα! Έτοιμη, λοιπόν, η γλώσσα. Το επόμενο που έπρεπε να λυθεί ήταν ο τρόπος με τον οποίο κάθε υπολογιστής θα μπορούσε να αναγνωρίζει κάθε αρχείο από οποιονδήποτε άλλο υπολογιστή. Για ευκολία, φανταστείτε έναν υποθετικό κόσμο όπου κανένας άνθρωπος δεν έχει όνομα. Οι δυσκολίες που προκύπτουν είναι προφανείς. Συνεπώς, ο Λι επινόησε μία μέθοδο «εμβάπτισης» κάθε αρχείου, αποδίδοντάς του ένα μοναδικό παγκόσμιο αναγνωριστικό, το λεγόμενο Universal Resource Identifier, και μία συγκεκριμένη διεύθυνση ξεχωριστή για κάθε αρχείο. Στις ημέρες μας, αυτό είναι απλά το URL, Ενιαίο Χαρακτηριστικό Εντοπισμού, μία πραγματική τομή στη σύγχρονη επιστήμη των υπολογιστών.
Τα θεμέλια είναι ήδη στις θέσεις τους και το 1990 γίνεται επίσημη η δημιουργία του πρώτου προγράμματος περιήγησης, browser στα αγγλικά. Έστω, λοιπόν, ότι μπαίνετε σε ένα μανάβικο. Το μανάβικο έχει τον ρόλο του browser στο παράδειγμά μας. Ξεκινάτε την περιήγησή σας, επιλέγοντας τα λαχανικά που χρειάζεστε. Το επόμενο βήμα είναι να απευθυνθείτε στον μανάβη ονοματίζοντας τα προϊόντα που σας ενδιαφέρουν, με σκοπό να σας εξυπηρετήσει ετοιμάζοντάς τα για εσάς. Για αυτή την πολύ απλή και κοινή διαδικασία που όλοι μας έχουμε κάνει χωρίς πολλή σκέψη, υπάρχουν δύο κομβικά σημεία. Το πρώτο είναι να υπάρχει ο μανάβης για να μας εξυπηρετήσει και το δεύτερο, να μιλάμε με τον μανάβη σε μία κοινή γλώσσα για να του περιγράψουμε τα λαχανικά που χρειαζόμαστε. Όπως είναι πασιφανές, δύο βήματα μας απομένουν για την ολοκλήρωση του παζλ: ένα κέντρο εξυπηρέτησης, το γνωστό server, και μία γλώσσα για την περιγραφή των εγγράφων. Ο Λι κατάφερε να πραγματοποιήσει και τα δύο, με τη γλώσσα να παίρνει το όνομα HTML (HyperText Markup Language).
Εύρηκα! Χωρίς την παραμικρή υποστήριξη του CERN, που τόσα χρόνια αγνοούσε τις προσπάθειες του Λι για χρηματοδότηση και έγκριση των δημιουργιών του, το 1991 δημιουργείται και τίθεται σε λειτουργία ο πρώτος server, ο «info.cern.ch» μαζί με πλήθος άλλων προγραμμάτων περιήγησης.
Τα νέα δεν αργούν να μαθευτούν, με το πλήθος των χρηστών να αυξάνεται πυρετωδώς, διαφημίζοντας και παρέχοντας στον Λι χρήσιμες συμβουλές για τη βελτίωση και την εξέλιξη της υπηρεσίας του. Και το όνομα αυτής; Μα φυσικά, Παγκόσμιος Ιστός, World Wide Web.
Η φράση «and the rest is history» είναι αρκετά ταιριαστή στην περίπτωσή μας. Με πάνω από 25 δισεκατομμύρια δημοσιευμένες ιστοσελίδες και 1,3 δισεκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως, μπορούμε πράγματι να ισχυριστούμε ότι ο Παγκόσμιος Ιστός έχει ενώσει όλους τους λαούς παγκοσμίως. Η χρηστικότητά του, μάλιστα, δεν άργησε να φανεί. Οι ερευνητές του CERN, για παράδειγμα, για να επικοινωνήσουν τη δουλειά τους με τους συναδέλφους τους, έπρεπε να αποστέλλουν στον καθένα ξεχωριστά ηλεκτρονικό μήνυμα και έπειτα να απαντούν στον καθένα από αυτούς. Με τον Παγκόσμιο Ιστό η ζωή τους άλλαξε μέσα σε μία ημέρα. Πλέον άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτες ιστοσελίδες, όπου ο καθένας μπορούσε να ανεβάσει τις εργασίες και τις μελέτες του. Το υλικό ήταν πλέον ανεβασμένο και προσβάσιμο από όλους με το πάτημα ενός κουμπιού.
Έχοντας θέσει τις βάσεις, ας κάνουμε πλέον ξεκάθαρη τη διαφορά μεταξύ Διαδικτύου και Παγκόσμιου Ιστού. Με απλά λόγια, το Διαδίκτυο είναι ένας τρόπος σύνδεσης των υπολογιστών με στόχο την ανταλλαγή πληροφοριών. Και φυσικά, στην επικοινωνία των ανθρώπων, το Διαδίκτυο διαδραματίζει έναν καταλυτικό ρόλο. Μία, λοιπόν, από τις πολλές χρήσεις του είναι και η πρόσβαση στον Παγκόσμιο Ιστό. Ας επιδοθούμε τώρα σε ένα από τα γνωστά μας νοητικά πειράματα και ας μεταφερθούμε σε μία υπερσύγχρονη πόλη γεμάτη από ουρανοξύστες. Ο κάθε ουρανοξύστης αντιπροσωπεύει ένα κέντρο εξυπηρέτησης, τον server που λέγαμε προηγουμένως. Τι είναι αυτό το κέντρο εξυπηρέτησης; Είναι πρακτικά ένας υπολογιστής πάντα συνδεδεμένος στο Διαδίκτυο με μοναδική υποχρέωσή του την αποθήκευση και αποστολή πληροφοριών. Έστω, λοιπόν, ότι ανοίγουμε ένα κατάστημα το οποίο θέλουμε να διαφημίσουμε στο Διαδίκτυο, δημιουργώντας μία ιστοσελίδα για να μπορεί ο κάθε χρήστης να περιηγηθεί και να ενημερωθεί για τις υπηρεσίες και τα προϊόντα του καταστήματός μας. Για να δημιουργήσουμε αυτό το site, νοικιάζουμε ένα δωμάτιο σε έναν οποιοδήποτε ουρανοξύστη, το οποίο διακοσμούμε με όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για το κατάστημά μας με οργανωμένο πάντα τρόπο.
Ένα ερώτημα που αναδύεται είναι το ποιος ή ποιοι κατέχουν τους ουρανοξύστες. Το όνομά τους είναι hosts. Ωστόσο, μπορεί να είναι ο καθένας από εμάς που κατέχει τον κατάλληλο εξοπλισμό και διαθέτει τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις. Στο δωμάτιό μας πρέπει να δώσουμε ένα όνομα, αλλιώς ο κάθε χρήστης θα έπρεπε να ψάχνει σε όλα τα δωμάτια κάθε ουρανοξύστη για το site μας, με αποτέλεσμα να τα παρατούσε και το κατάστημά μας να έφτανε στη χρεοκοπία. Το όνομα του δωματίου μας είναι η γνωστή διεύθυνση της κάθε ιστοσελίδας, για την εύρεση της οποίας ο υπολογιστής μας χρησιμοποιεί γλώσσες Ιστού, όπως η HTML που αναφέραμε πριν. Ευτυχώς, εμείς δεν χρειάζεται να μάθουμε αυτές τις γλώσσες, καθώς ο browser του υπολογιστή μας λειτουργεί ως μεταφραστής, μεταφράζοντας τον εκάστοτε κώδικα σε γράμματα, εικόνα και βίντεο για εμάς. Συνεπώς, βρήκαμε έναν απλό τρόπο για να κάνουμε εικόνα το δημιούργημα που ονομάζεται Παγκόσμιος Ιστός και να το φανταστούμε σαν μία τεράστια εικονική πόλη, χωρίς ιδιοκτήτες! Ο Παγκόσμιος Ιστός ανήκει σε όλους μας.
Όχι κι άσχημα για τον νεαρό μας από το Λονδίνο. Εν έτει 2021, ο Τιμ Μπέρνερς-Λι είναι πρόεδρος του W3C Κονσόρτιουμ του WWW, μίας παγκόσμιας κοινότητας που δρα με σκοπό την εξέλιξη του Παγκόσμιου Ιστού. Παράλληλα, εξακολουθεί να διατηρεί την ερευνητική του ιδιότητα στο MIT και, μαζί με τη σύζυγό του, έχουν δημιουργήσει το WWW Foundation, έναν οργανισμό με σκοπό την εφαρμογή του αναφαίρετου δικαιώματος όλων των πολιτών του πλανήτη μας για πρόσβαση στον Παγκόσμιο Ιστό. Η αναγνώριση για τον ίδιο, παρά το γεγονός ότι ήρθε και με το παραπάνω, ποτέ δεν απέκτησε τη φήμη που αντιστοιχεί στο όνομά του, όπως τα ονόματα άλλων διάσημων επιστημόνων, ενώ το έργο του έχει αλλάξει κυριολεκτικά τη ζωή μας. Το 2004 στέφθηκε ιππότης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, με το όνομά του να αποκτά το χαρακτηριστικό “sir” στην αρχή, και το 2007 βραβεύτηκε με το παράσημο εξαίρετων υπηρεσιών, Order of Merit, από την ίδια τη βασίλισσα Ελισάβετ. Πιο πρόσφατη διάκριση είναι η αναφορά του από το περιοδικό Time ως ένα από τα σπουδαιότερα μυαλά του αιώνα, και το 2016 η παραλαβή του σπουδαίου βραβείου Τούρινγκ.
Η δημιουργία του Παγκόσμιου Ιστού είναι ένα από τα πολλά επιτεύγματα που συντελούνται στον χώρο του CERN χωρίς, ωστόσο, να ήταν αυτά στο αρχικό πλάνο. Με απλά λόγια, ο Τιμ Μπέρνερς Λι και οι άλλοι ερευνητές του CERN δεν ξύπνησαν ένα πρωί με σκοπό την δημιουργία του Παγκόσμιου Ιστού. Η ανάγκη μίας τέτοιας υπηρεσίας προήλθε αποκλειστικά από την δυσκολία στον τρόπο εργασίας των εργαζομένων του CERN και το γεγονός ότι δόθηκε προς χρήση στο ευρύ κοινό είναι άλλο ένα θαυμάσιο παράδειγμα ότι η επιστήμη πρέπει να διαδίδεται! Ο Τιμ Μπέρνερς Λι αποφάσισε να αλλάξει τον κόσμο και ήταν αποφασισμένος να μην μείνει μόνο στην προσπάθεια. Έναν κόσμο, ωστόσο, που άξιζε να σωθεί!