Μέρος 2o: Μη στέργεις ήσυχα να πας σε νύχτα ευλογημένη.
Ιούνιος 1884, λιμάνι Νέας Υόρκης. Το πλοίο Saturnia αρχίζει να αχνοφαίνεται στον ορίζοντα της θάλασσας. Λίγο αργότερα, ο Νίκολα Τέσλα αποβιβάζεται με 4$ στην τσέπη του. Όλα τα χρήματά του κλάπηκαν από τη βαλίτσα του κατά τη διάρκεια αυτού του μακρινού ταξιδιού από τις ευρωπαϊκές ακτές της Αγγλίας. Ακόμα κι έτσι, όμως, καλύτερα εδώ παρά εκεί. Στην πόλη του Παρισιού ήταν όταν έχασε και την τελευταία του ελπίδα για την Ευρώπη. Εκεί που όλοι του γύρισαν την πλάτη. Κανείς δεν του προσέφερε χρηματοδότηση για τις ανακαλύψεις του. Μα γιατί; Μήπως δεν είχε προσφέρει αρκετά; Τουναντίον, όλοι ήταν ενθουσιασμένοι από την εργατικότητα, το πάθος του και κυρίως τη χρηστικότητα που είχαν οι ανακαλύψεις του. Τότε τι; Μήπως οι ιδέες του παρά ήταν πρωτοποριακές; Ερωτήματα όπως αυτά συνέχισαν να τον ταλανίζουν για μήνες, χωρίς να βρίσκουν απαντήσεις. Η Νέα Υόρκη, ωστόσο, ήταν μία νέα ευκαιρία για αυτόν. Μία νέα αρχή. Ευεργέτης του για άλλη μία φορά, ο Τόμας Έντισον. Μπορεί να είχαν τις διαφορές τους περί ρευμάτων, αλλά εκείνος ήταν που του προσέφερε μία θέση στο κατάστημα μηχανικών εργασιών του στη μεγαλούπολη της Ανατολικής Ακτής. Πού να φανταζόταν τι θα ακολουθούσε στο προσεχές μέλλον…
Πρώτη του δουλειά, η επισκευή της γεννήτριας του πλοίου Όρεγκον. Με μία ολιγομελή ομάδα, σε μόλις μία νύχτα, καταφέρνει να θέσει το πλοίο σε πλεύση. Ο ενθουσιασμός όλων δεν αργεί να θαφτεί ξανά κάτω από ένα πέπλο έχθρας και δόλου. Καθώς ο Τέσλα συνεχίζει να παράγει έργο και να εξελίσσει το όραμά του, τις γεννήτριες εναλλασσόμενου ρεύματος, ο Έντισον στέκεται ξανά εμπόδιο. Ο Τέσλα πλέον αρχίζει να καταλαβαίνει. Και την σημαντικότερη ανακάλυψη του κόσμου να έκανε, αν η αρχή της λειτουργίας της δεν βασιζόταν στο συνεχές ρεύμα, ο Έντισον θα έκανε τα αδύνατα δυνατά για να την κλείσει στο σκοτεινότερο δωμάτιο του κόσμου, ξεχασμένη από όλους μια για πάντα. Μπορεί να φαντάζει κωμικό αν αναλογιστούμε ότι αναφερόμαστε σε μία κόντρα με πολεμικές διαστάσεις μεταξύ δύο επιστημόνων, αλλά δεν θα μπορούσε άδικα να ονομάζεται «Πόλεμος των Ρευμάτων». Για μία ακόμα φορά, ατιμασμένος και χωρίς οι ανακαλύψεις του να βρίσκουν την ανάλογη οικονομική ανταπόκριση, αμείβεται με μόλις 18 $ την εβδομάδα. Ο Τέσλα, μετά από έξι μήνες, παραιτείται από τη θέση του στην εταιρία του Έντισον και περνάει στην αντεπίθεση.
Ο νέος του χρηματοδότης, Α. Μπράουν, διευθυντής της τηλεγραφικής εταιρίας Western Union, τον προσλαμβάνει εγκαθιστώντας το εργαστήριό του λίγους δρόμους πιο δίπλα από αυτό του Έντισον. Πλέον, ο δρόμος είναι ανοιχτός για τον ίδιο, να δείξει τι πραγματικά μπορεί να κάνει. Το 1887 κατοχυρώνει στην Αμερικανική Επιτροπή Ευρεσιτεχνιών την πατέντα του με τίτλο «Πολυφασικό Σύστημα Τέσλα», ενώ ένα χρόνο αργότερα, σε μία διάλεξή του με τίτλο «Το νέο σύστημα κινητήρων και μετασχηματισμών εναλλασσόμενου ρεύματος» στο Αμερικανικό Ινστιτούτο Ηλεκτρομηχανικής, κερδίζει την προσοχή του βιομήχανου Τζορτζ Γουέστινγκχαουζ, ο οποίος σπεύδει να συνεργαστεί μαζί του. Η διάλεξή του αυτή αποτέλεσε τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της ανοχής του Έντισον. Βλέποντας τις ιδέες του Τέσλα να κερδίζουν τις εντυπώσεις, μα περισσότερο αναγνωρίζοντας τη χρηστικότητα του εναλλασσόμενου σε αντίθεση με το συνεχές του ρεύμα, εξαπολύει μία από τις πιο βρώμικες και προπαγανδιστικές επιθέσεις τόσο προς το εναλλασσόμενο ρεύμα όσο και προς τον ίδιο τον Τέσλα με μία περίτεχνη προσπάθεια δολοφονίας χαρακτήρα!
Ας μην ξεχνάμε πως το εναλλασσόμενο ρεύμα ήταν κάτι πρωτόγνωρο για την κοινωνία του 1890. Ο Τέσλα, μέσω των διαλέξεών του, έκανε ξεκάθαρο στον καθένα πως το εναλλασσόμενο ρεύμα έχει λόγο ύπαρξης και μάλιστα πολύ σημαντικό. Οι μικρότερες απώλειες κατά τη μεταφορά του, καθώς και η ευκολία στην μετατροπή των τιμών της τάσης του από υψηλότερες σε χαμηλότερες και το αντίστροφο (κομβικής σημασίας για την ηλεκτροδότηση των σπιτιών), ήταν τα δύο βασικά του πλεονεκτήματα σε σχέση με το συνεχές ρεύμα. Άλλωστε, στόχος ήταν η ηλεκτροδότηση των πόλεων και των σπιτιών που τις νυχτερινές ώρες βρίσκονταν σε πλήρες σκοτάδι. Ο Έντισον, έμπειρος μετά από τόσα χρόνια ενασχόλησης με τον ηλεκτρισμό, αντιλαμβάνεται πως τα χαρακτηριστικά του εναλλασσόμενου ρεύματος πληρούν όλες τις προδιαγραφές για να λουστούν με λαμπερό φως όλες οι πόλεις του κόσμου. Όπως κάθε τι καινούργιο, για το οποίο ο κόσμος δεν γνωρίζει πολλά, ο Έντισον επιχειρεί να το υπονομεύσει με δόλιο τρόπο. Η «σταυροφορία» του φτάνει στα άκρα όταν σε δημόσιες επιδείξεις θανατώνει μέσω ηλεκτροπληξίας ζώα, όπως έναν ελέφαντα ονόματι Τόπσι (το οποίο κατέγραψε και διέδωσε ως ταινία μικρού μήκους), σε μία προσπάθεια να δείξει στον κόσμο τι μπορεί να προκαλέσει το εναλλασσόμενο ρεύμα. Δεν μένει όμως μόνο σε αυτό. Κινούμενος στη σκιά, χρηματοδοτεί την ηλεκτρική καρέκλα ως μία νέα μέθοδο θανατικής ποινής, η αρχή λειτουργίας της οποίας βασιζόταν στο εναλλασσόμενο ρεύμα, με τον Γουίλιαμ Κέμλερ να είναι το 1890 ο πρώτος κατάδικος που θανατώνεται σε ηλεκτρική καρέκλα. Αυτό ήταν και το μεγάλο λάθος του Έντισον. Δεν γίνεται τις μισές ώρες της ημέρας να είσαι επιστήμονας και τις άλλες μισές να επιδίδεσαι σε “γκεμπελίστικες” τακτικές εναντίον της ιδιότητας που ο ίδιος πρεσβεύεις!
Σε μία άλλη εποχή, στη σημερινή ίσως, όπου τα social media κατακλύζουν την καθημερινότητά μας, η συντονισμένη προσπάθεια του Έντισον μπορεί να είχε αποδώσει καρπούς. Καλό θα ήταν, όμως, να έχουμε πάντα κατά νου ότι η επιστήμη δεν μπορεί να χειραγωγηθεί από τα ταχυδακτυλουργικά κόλπα κανενός. Ακόμη και αν πρόκειται για έναν διεθνούς φήμης εφευρέτη όπως ο Έντισον. Πράγματι, αν με γυμνό χέρι ακουμπήσουμε το εσωτερικό μίας πρίζας θα πάθουμε ηλεκτροπληξία, όπως αν επιχειρήσουμε να πέσουμε από ένα αεροπλάνο εν ώρα ταξιδίου θα πεθάνουμε. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι θα σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε τα αεροπλάνα ούτε ότι δεν θα έχουμε ρεύμα στα σπίτια μας!
Για μία ακόμα φορά, τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους. Στη Διεθνή Έκθεση του Σικάγο, 1η Μαΐου του 1893, η πόλη φωταγωγείται για πρώτη φορά με λάμπες εναλλασσόμενου ρεύματος, γιορτάζοντας την τετρακοσιοστή επέτειο της ανακάλυψης της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο. Το πλήθος των 27 εκατομμυρίων ζητωκραυγάζει, βιώνοντας για πρώτη φορά ένα φαντασμαγορικό γεγονός. Η νίκη των Γουέστινγκχαουζ και Τέσλα είναι πλέον ολοφάνερη, με το «κερασάκι στην τούρτα» να αποτελεί η δημιουργία του πρώτου υδροηλεκτρικού εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στους καταρράκτες του Νιαγάρα, κερδίζοντας άλλη μία προσωπική μάχη έναντι της εταιρίας του Έντισον. Αν επισκεφτείτε ποτέ τους καταρράκτες του Νιαγάρα, μη ξεχάσετε να αφιερώσετε μερικά λεπτά μπροστά από το άγαλμα του Νίκολα Τέσλα, έναν πρωτεργάτη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Εφευρέτης του εναλλασσόμενου ρεύματος, του ραδιοφώνου, των ακτινών Χ (μαζί με τον Βίλχελμ Ρέντγκεν), του πηνίου Τέσλα… Οι εφευρέσεις του και η καθοριστική του συμβολή στο πώς έχει διαμορφωθεί ο κόσμος μας όπως τον ξέρουμε σήμερα είναι τέτοια, που δικαίως μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας από τους πιο επιδραστικούς επιστήμονες του κόσμου.
Σίγουρα πολλά ειπώθηκαν για τον επιστήμονα Τέσλα. Ποιος ήταν, όμως, ο άνθρωπος Νίκολα Τέσλα; Σίγουρα όχι κάποιος καπιταλιστής βιομήχανος! Όταν η εταιρία του Γουέστινγκχαουζ φλέρταρε με τη χρεοκοπία, ο Τέσλα αποποιήθηκε κέρδη αξίας 12 εκατομμυρίων δολαρίων που του αναλογούσαν (σημερινής αξίας 300 εκατ. $), για να σωθεί η εταιρία του φίλου του, που όπως αργότερα δήλωνε, αν δεν ήταν αυτός τότε κανένας δεν θα είχε ακούσει τις ιδέες του περί εναλλασσόμενου ρεύματος.
Τα παραπάνω βαρυσήμαντα γεγονότα ήταν αρκετά για να εκτοξεύσουν τη φήμη του Τέσλα. Τα χρόνια που ακολουθούν, δουλεύοντας αμέτρητες ώρες στο εργαστήριό του, επιδίδεται σε κάθε λογής πείραμα και εφεύρεση. Με τον καιρό, αναπτύσσει μάλιστα και κάποιες πιο ριζοσπαστικές ιδέες σχετικά με τα όρια της τεχνολογίας και της επιστήμης γενικότερα, όπως για παράδειγμα την «ελεύθερη ενέργεια», με αποτέλεσμα να αποκτά από πολλούς την ταμπέλα του «τρελού» επιστήμονα. Η ιστορία του αποκτά πλέον διαστάσεις ταινίας επιστημονικής φαντασίας όταν το 1936 το FBI, μέσω κατασκόπων του, παρακολουθεί τον Τέσλα ως πιθανό πράκτορα του Στάλιν, καθώς ο ίδιος είχε δηλώσει πως ήταν στη διαδικασία κατασκευής ενός πολεμικού υπερόπλου με σκοπό να σώσει τη χώρα του από τον επερχόμενο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τους Ναζί.
Τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του ο Τέσλα βιώνει μία μοναστική ζωή στο δωμάτιο 3327 του ξενοδοχείου New Yorker. Έχοντας πλέον ελάχιστα χρήματα, τρέφεται αποκλειστικά με γάλα και ψωμί, φροντίζοντας να ταΐζει καθημερινά τη μοναδική του συντροφιά, τα περιστέρια του. Ποτέ δεν τον γοήτευσαν τα χρήματα· μοναδικός του σκοπός ήταν να προσφέρει όσο το δυνατόν περισσότερα στην επιστήμη. Και μπορούμε με σιγουριά να πούμε πως το κατάφερε και με το παραπάνω. Η ζωή του κάθε άλλο παρά αρμονική μπορεί να χαρακτηριστεί, και είναι από τους λίγους επιστήμονες που δέχτηκαν τόσο έντονη επίθεση από συναδέλφους τους. Το 1915, το περιοδικό Times πρότεινε τον ίδιο και τον Έντισον για να μοιραστούν από κοινού το βραβείο Νόμπελ Φυσικής για τη συνολική συνεισφορά τους στον ηλεκτρισμό, με τον ίδιο να αρνείται κατηγορηματικά. Αν και σπουδαίος εφευρέτης και επιστήμονας με σημαντική συμβολή στην εξέλιξη του ηλεκτρισμού, ο Τόμας Έντισον έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να βάλει φρένο στην εξέλιξη της επιστήμης, εξαιτίας του υπέρμετρου εγωισμού του, και αυτό σε κάθε περίπτωση είναι κατακριτέο. Όταν κάποιος έρχεται να εξελίξει και να βελτιώσει τη θεωρία σου με σκοπό να πάει την ανθρωπότητα ένα βήμα παρακάτω, μπορείς να τον διαπομπεύσεις και να τον κατακρίνεις ή μπορείς να του σφίξεις το χέρι ως ένδειξη ευγνωμοσύνης και να προχωρήσεις παρακάτω. Η επιλογή είναι πάντα δική σου.
Σε ηλικία 86 ετών, ο Νίκολα Τέσλα φεύγει από θρόμβωση στεφανιαίας στο δωμάτιο του ξενοδοχείου του, που αποκαλούσε «σπίτι» για πάνω από δέκα χρόνια, χωρίς τυμπανοκρουσίες και κοσμοσυρροή για να τον αποχαιρετήσει. Ο αυτοσκοπός του ήταν να αφήσει πίσω του κάτι. Και αυτό το κάτι είναι σήμερα ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας, λάβαρο των επιτευγμάτων του ανθρώπινου πολιτισμού.
Μη στέργεις ήσυχα να πας σε νύχτα ευλογημένη ας καίνε, ας παραληρούν όταν τελειώνει η μέρα τα γηρατειά κι ας μαίνονται όταν το φως πεθαίνει.
Σοφοί, που ’δαν το δίκαιο σκοτάδι να προσμένει, γιατί δεν χρησμοδότησαν με φλόγες στον αέρα, δε στέργουν ήσυχα να παν, σε νύχτα ευλογημένη.
Όσοι αγαθοί φωνάζοντας στο κύμα που βαθαίνει πως σ’ ακρογιάλι πράσινο θα χόρευε μια μέρα κάθε τους πράξη, μαίνονται όταν το φως πεθαίνει.
Όσοι τρελοί τραγούδησαν τον ήλιο που πεθαίνει κι αργά πολύ κατάλαβαν πως τον θρηνούσαν, πέρα δε στέργουν ήσυχα να παν, σε νύχτα ευλογημένη.
Όσοι αυστηροί που στα στερνά τους βλέπουν τυφλωμένοι ότι μπορούν μάτια τυφλά ν’ αστράφτουν στον αιθέρα και να γιορτάζουν, μαίνονται όταν το φως πεθαίνει.
Κι όσοι πηγαίνουνε ψηλά στη θλίψη που σε υφαίνει,κατάρα δώσε μου κι ευχή το δάκρυ σου, πατέρα. Μη στέργεις ήσυχα να πας σε νύχτα ευλογημένη.
Να μαίνεσαι, να μαίνεσαι όταν το φως πεθαίνει.
-Dylan Thomas