Μέρος 1ο: Επτά φορές κι αν πέσεις, οχτώ να σηκωθείς!
10 Ιουλίου 1856. Περιοχή Σμίλιαν, Σερβική κοινότητα της Αυστριακής Αυτοκρατορίας, σημερινή Κροατία. Έχει πέσει νύχτα και η μαία τρέμει από την αγωνία της. Μια σφοδρή καταιγίδα έχει κατακλύσει την περιοχή για ώρες. Ανησυχεί για το νεογέννητο, που από στιγμή σε στιγμή πλησιάζει. Μια τόσο έντονη κακοκαιρία μόνο καλός οιωνός δε μπορεί να είναι. Ένα απόκοσμο σκοτάδι έχει σκεπάσει το σπίτι, με σκιές να τρεμοπαίζουν στο φως των αστραπών.
-Μαία: Το σημάδι είναι ξεκάθαρο. Το παιδί αυτό θα είναι το παιδί του σκότους.
-Όχι! Θα είναι το παιδί του φωτός.
Ήταν οι πρώτες κουβέντες που άκουγε από ανθρώπινα χείλη. Και ήταν από εκείνα της μητέρας του. Θα έφτανε άραγε η στιγμή που τα προφητικά αυτά λόγια θα γίνονταν πραγματικότητα; Ένα παιδί του φωτός; Μα τι θα μπορούσε να σήμαινε αυτό; Η απάντηση αυτού του ερωτήματος είναι ο προορισμός του ταξιδιού μας. Ένα ταξίδι γεμάτο περιπέτεια, εκπλήξεις και φυσικά μπόλικη φυσική. Βολευτείτε αναπαυτικά, καθώς το “The Lazarus project” σας καλωσορίζει στον φαντασμαγορικό κόσμο του “διαφορετικού” Νίκολα Τέσλα.
Στο άκουσμα του συγκεκριμένου επιθέτου, το μυαλό ενός σύγχρονου αναγνώστη οπτικοποιεί τις εικόνες ενός πολυτελέστατου ηλεκτροκίνητου αυτοκινήτου. Στη σερβική κοινότητα του 1850 η λέξη Τέσλα παραπέμπει σε τσεκούρι ή σε πρόσωπο με προεξέχοντα δόντια. Το δεύτερο, κοινό χαρακτηριστικό όλης της οικογένειας, διακρίνει και τον νεαρό Νίκολα. Ο πατέρας του, όπως και τα περισσότερα μέλη του οικογενειακού τους δέντρου, είναι μέλη του κλήρου. Παρατηρούμε, λοιπόν, ένα προφανές μοτίβο, όπως και στις περιπτώσεις των Ενριέττα Λέβιτ και Τζόζεφ Λίστερ.
Όπως μας υποδεικνύει το συγκεκριμένο μοτίβο, η πίεση της οικογένειας για ενασχόληση του νεαρού Νίκολα με την εκκλησία είναι έντονη. Το δικό του, όμως, πρότυπο είναι η μητέρα του, η οποία στον ελεύθερό της χρόνο καταπιάνεται με κάθε λογής εφευρέσεις. Σαν τη Μούσα Καλλιόπη που συντρόφευε και καθοδηγούσε τον ποιητή Όμηρο στα μονοπάτια της ποίησης, έτσι και η μητέρα του Τέσλα από μικρή ηλικία του δείχνει το μονοπάτι της γνώσης και των επιστημών για να γλιτώσει από το μονοπάτι του σκοταδισμού που η υπόλοιπη οικογένειά του τον παρασέρνει. Τα παιδικά του χρόνια, ωστόσο, κάθε άλλο παρά ανέμελα και ευτυχισμένα είναι. Σε ηλικία πέντε ετών, ο Νίκολα χάνει τον μεγαλύτερο αδερφό του, Ντάνε, όταν πέφτει μοιραία από τη ράχη ενός αλόγου.
Οι γονείς του αφιερώνουν περισσότερο χρόνο και προσοχή στον πρωτότοκο Ντάνε, με τον Νίκολα να αποκτά ανασφάλειες και έντονο σύνδρομο κατωτερότητας από τόσο μικρή ηλικία. Ο ίδιος στη μετέπειτα αυτοβιογραφία του δηλώνει χαρακτηριστικά πως δεν έχει νιώσει οικογενειακή στοργή, με αποτέλεσμα στο υπόλοιπο της ζωής του να τον διακατέχει έντονο συναίσθημα έλλειψης αυτοπεποίθησης. Μετά τον χαμό του Ντάνε, οι γονείς του απομακρύνονται από αυτόν, θρηνώντας τον αδικοχαμένο τους γιο, κάνοντας εμφανή με τον πιο σκληρό τρόπο την πλήρη αδιαφορία τους για τον εν ζωή γιο τους. Η ταραχή και η θλίψη του Νίκολα φτάνουν σε τέτοιο βαθμό ώστε να βιώνει ψευδαισθήσεις και να βλέπει οράματα. Οι σχολικές και ακαδημαϊκές σπουδές του θα του δείξουν τον τρόπο να μετατρέψει αυτή του την αδυναμία σε χάρισμα που θα τον βοηθήσει στην οπτικοποίηση σύνθετων προβλημάτων μέσα σε μία μόλις στιγμή στο πολυσχιδές μυαλό του.
Το 1863 μετακομίζει στο Γκόσπιτς, όπου λαμβάνει τη βασική του εκπαίδευση και, μεταξύ των άλλων, μαθαίνει τη γερμανική γλώσσα. Η επταετής του εκπαίδευση ολοκληρώνεται το 1870, όπου και ξεκινάει να φοιτά στο Βασιλικό Γυμνάσιο της πόλης Ράκοβατς, από το οποίο αποφοιτεί τον Απρίλιο του 1873 με βαθμό «Πολύ καλά». Όπως κάθε παιδί που μόλις έχει ολοκληρώσει τις σχολικές του υποχρεώσεις, ο Νίκολα έρχεται αντιμέτωπος με την πρώτη σημαντική απόφαση της ζωής του: τι επάγγελμα θα ακολουθήσει; Καθηγητές και φίλοι, έχοντας εντοπίσει την κλίση του στις θετικές επιστήμες, τον παροτρύνουν να ασχοληθεί με τη φυσική και, πιο συγκεκριμένα, με τον ηλεκτρομαγνητισμό. Παράλληλα, έρχεται αντιμέτωπος με τις ασφυκτικές πιέσεις του πατέρα του, που βλέπει ως το μοναδικό άξιο μέλλον του γιου του αυτό του ιερέα. Η χολέρα, όσο παράξενο κι αν ακούγεται, σαν από μηχανής θεός έρχεται για να τον βγάλει από τη δύσκολη θέση!
Στα μέσα του 19ου αιώνα η Ευρώπη βιώνει την τέταρτη πανδημία χολέρας, με ένα εκ των χιλιάδων θυμάτων να είναι και ο Τέσλα. Για καλή του τύχη και έπειτα από ανάρρωση εννέα μηνών στη γενέτειρα πόλη του καταφέρνει να ορθοποδήσει ξανά! Η χαρά του πατέρα του για την ανάρρωση του γιου του είναι απαράμιλλη, καθώς υπό τον φόβο να τον χάσει όπως συνέβη και με τον πρώτο του γιο, κατάφερε να εκτιμήσει τον σημαντικό ρόλο που έπαιζε στη ζωή του. Με τη βοήθειά του πλέον, όχι μόνο δεν δέχεται άλλες πιέσεις για να γίνει ιερέας, αλλά καταφέρνει και παίρνει υποτροφία από τη Στρατιωτική Περιφέρεια του Κάρλοβατς για την Πολυτεχνική Σχολή του Γκρατς. Είναι άξιο αναφοράς το γεγονός πως ο Τέσλα πριν καν ξεκινήσει τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο είχε ήδη σκαρφιστεί δύο ευφάνταστες εφευρέσεις, οι οποίες, ενώ τελικά δεν είχαν πρακτική χρήση, ήταν ένας προπομπός των όσων είχε να προσφέρει στην ανθρωπότητα μελλοντικά. Η πρώτη αφορούσε ένα υποθαλάσσιο δίκτυο σωλήνων για τη μεταφορά αλληλογραφίας και δεμάτων ανά τον κόσμο, ενώ η δεύτερη και πιο διασκεδαστική αφορούσε έναν στάσιμο δακτύλιο στον Ισημερινό της Γης στον οποίο θα μπορούσαν να επιβιβάζονται άνθρωποι και, χωρίς να περπατάνε, θα μεταφέρονταν σε άλλες χώρες της Γης λόγω της περιστροφικής της κίνησης. Όχι κι άσχημα για ένα νεαρό μυαλό σε έναν κόσμο χωρίς διαδίκτυο, που οι ιδέες πρέπει να προέρχονται αποκλειστικά από το μυαλό και όχι από το κλικ ενός υπολογιστή.
Στη σχολή του, ο Τέσλα διδάσκεται τα μαθήματα της Γεωμετρίας, της θεωρητικής και πειραματικής Φυσικής, του ολοκληρωτικού λογισμού, της αναλυτικής Χημείας, της Βοτανικής, της Οπτικής, καθώς και των γαλλικών και αγγλικών. Στο μάθημα της Φυσικής με μεγάλη θέρμη παρακολουθεί τις διαλέξεις του καθηγητή Πεσλ, ο οποίος δίνει έμφαση σε μια νεαρή ηλικιακά έννοια, αυτή του εναλλασσόμενου ρεύματος, το οποίο χαρακτηρίζει ως το next big thing του μέλλοντος. Τι είναι άραγε αυτό το εναλλασσόμενο ρεύμα; Το χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα ή ο καθηγητής Πεσλ υπέπεσε σε μια εσφαλμένη πρόβλεψη;
Ήρθε, λοιπόν, η στιγμή να γνωρίσουμε τα δύο στρατόπεδα του επερχόμενου «Πολέμου των ρευμάτων». Από τη μία πλευρά, στέκει το συνεχές ρεύμα με βασικό υποστηρικτή και πρωτεργάτη του τον Αμερικανό εφευρέτη Τόμας Έντισον (περισσότερες λεπτομέρειες για τον ίδιο θα μάθετε στη συνέχεια), ενώ από την άλλη πλευρά βρίσκεται το εναλλασσόμενο ρεύμα του πρωταγωνιστή μας, Νίκολα Τέσλα. Από τα μέσα του 18ου αιώνα, η επιστημονική κοινότητα της Ευρώπης, κουβαλώντας το φως του Διαφωτισμού στους ώμους της, στρώνεται για τα καλά στη δουλειά και καταπιάνεται με κάθε είδους νέα εφεύρεση.
Κάπως έτσι ξεκινάει και η ιστορία του ηλεκτρικού ρεύματος, και πιο συγκεκριμένα από τη μελέτη του ψαριού «τορπίλη», η ουρά του οποίου προκαλεί ένα χαρακτηριστικό τίναγμα όταν την ακουμπήσει κανείς. Πρώτος, ο ντροπαλός Χένρι Κάβεντις και έπειτα ο Ιταλός φυσικός και κορυφαίος καρδιοκατακτητής Αλεσάντρο Βόλτα μελετούν τον μηχανισμό με τον οποίο λειτουργεί η ουρά της τορπίλης, προσπαθώντας να διαπιστώσουν αν πρόκειται για το κοινό ηλεκτρικό ρεύμα μέσω του οποίου λειτουργούν οι ηλεκτρικές μηχανές της εποχής ή αν πρόκειται για κάποιου άλλου είδους ενέργεια. Στα 1790 ο Βόλτα αναφωνεί «Εύρηκα», έχοντας δημιουργήσει ένα πιστό τεχνητό αντίγραφο της τορπίλης, στοιβάζοντας εναλλασσόμενα μέταλλα τα οποία χωρίζονται με κομμάτια χαρτιού μουσκεμένα με οξύ. Η επονομαζόμενη “Βολταϊκή” στήλη γίνεται γνωστή παγκοσμίως, παρόλα αυτά στις μέρες μας τη γνωρίζουμε με μια άλλη ονομασία: την κοινή σε όλους μας μπαταρία!
Κάπως έτσι φτάνουμε στα 1808, όταν σε ένα κατάμεστο και ολοσκότεινο αμφιθέατρο του Λονδίνου, ο Άγγλος πειραματιστής Χάμφρυ Ντέιβι, έχοντας ενώσει σε σειρά 800 Βολταϊκές στήλες στο υπόγειο του αμφιθεάτρου, κρατάει στα χέρια του δύο μεταλλικές ράβδους, τις οποίες μόλις πλησιάζει μεταξύ τους, το αμφιθέατρο λούζεται από φως. Η ανθρωπότητα μόλις έχει περάσει από την εποχή της φωτιάς, στην εποχή του ηλεκτρικού φωτός. Το φως που αντικρίζουν με τα μάτια τους για πρώτη φορά οι πλούσιοι Λονδρέζοι στο αμφιθέατρο, δεν είναι τίποτα άλλο από τη συνεχή ροή ηλεκτρονίων από τη μία ράβδο στην άλλη, δηλαδή συνεχές ηλεκτρικό ρεύμα. Εκεί έγκειται και η ουσιαστική διαφορά μεταξύ συνεχούς (DC) και εναλλασσόμενου (AC) ρεύματος. Το μεν συνεχές έχει μια ροή ηλεκτρικού φορτίου, aka ηλεκτρονίων, προς μία κατεύθυνση, ενώ το δε εναλλασσόμενο έχει ένταση και κατεύθυνση της ροής των ηλεκτρονίων να ταλαντώνονται περιοδικά με τον χρόνο. Το αν ο καθηγητής Πεσλ είχε δίκιο ή όχι, καθώς και το τι είδος ρεύματος χρησιμοποιούμε σήμερα, θα πρέπει να το μαντέψετε και να περιμένετε για να πάρετε τις απαντήσεις σας στο Μέρος 2ο της επόμενης Κυριακής, όπου θα ολοκληρωθεί η ιστορία μας.
Πίσω στα δικά μας τώρα, στην εποχή που γεννιέται δειλά δειλά το εναλλασσόμενο ρεύμα, η οικογένεια του Νίκολα ανησυχεί για τη σχεδόν μοναστική ζωή που κάνει ο γιος τους στο πανεπιστήμιο. Πληροφορίες θέλουν τον Τέσλα να αντιμετωπίζει τη σχολή με υπέρμετρη έως και ψυχωτική αφοσίωση, κλεισμένος για αναρίθμητες ώρες στο δωμάτιό του, διαβάζοντας και μελετώντας καινούργιες εφευρέσεις. Οι φόβοι για την υγεία του φτάνουν τον πατέρα του στο σημείο να του ζητάει να παρατήσει τη σχολή. Ο Τέσλα, θαμπωμένος από την ομορφιά της Φυσικής, κόβει κάθε δίαυλο επικοινωνίας με τους γονείς του ως αντίδραση των όσων του ζητούν. Παράλληλα, ο τρόπος ζωής του στο πανεπιστήμιο γίνεται αντικείμενο χλευασμού από τους συμφοιτητές του, με τον Νίκολα να επιδίδεται στη ζωή της «νύχτας» και στη χαρτοπαιξία. Δυστυχώς για τον ίδιο δεν υπάρχει γυρισμός. Παρατάει τη σχολή χωρίς να αποφοιτήσει και το 1819 συλλαμβάνεται στην πόλη Μάριμπορ. Αυτή τη φορά ο πατέρας του δεν καταφέρνει να αντέξει το βάρος της θλίψης του για την κατάσταση του γιου του. Η απώλεια του πατέρα του έμελλε να είναι το σημείο καμπής στη ζωή του Τέσλα.
Συνήθως, αυτές οι στιγμές, μετά την απώλεια κάποιου πολύ αγαπημένου προσώπου, είναι από τις πιο κομβικές στη ζωή μας. Είναι πολύ εύκολο, από το βάρος της θλίψης, να ξοδέψεις τη ζωή σου με συντρόφους σου τη μιζέρια και την πλήρη απραξία. Ωστόσο, ο Νίκολα Τέσλα δεν ήταν ένας τέτοιος άνθρωπος. Για μία ακόμη φορά, αποφασίζει να σηκωθεί στα πόδια του και από τον χαμό του πατέρα του αντλεί δύναμη και ενέργεια, με στόχο να γίνει αυτό που ο πατέρας του ονειρευόταν και τον προέτρεπε να γίνει: ένας άνθρωπος με όραμα και έργο.
Αφετηρία του αποτελεί η πόλη της Βουδαπέστης. Εκεί, ο Τέσλα προσλαμβάνεται αρχικά ως τεχνικός σχεδιαστής στο Κεντρικό Τηλεγραφικό Γραφείο της Ουγγαρίας και κατόπιν στο Τηλεφωνικό Κέντρο της Βουδαπέστης (κατασκευή υπό την άδεια του Τόμας Έντισον!), όπου σημειώνει σημαντικές βελτιώσεις στον εξοπλισμό του Κέντρου καθώς και τελειοποιεί έναν τηλεφωνικό ενισχυτή. Η υγεία του στέκεται εμπόδιο για άλλη μία φορά, με τον ίδιο να βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν πολύ σοβαρό νευρικό κλονισμό. Όπως είμαι σίγουρος πως έχετε ήδη καταλάβει, ο πρωταγωνιστής μας είναι αυτό που ο λαός αποκαλεί «σκληρό καρύδι». Με την ίαση του έρχεται μαζί και το πρώτο μεγάλο βήμα της καριέρας του. Προσλαμβάνεται στην «Ηλεκτρική Εταιρία Έντισον» με έδρα στο Παρίσι, όπου ανοίγεται μπροστά του ένας νέος ορίζοντας: αυτός του Τόμας Έντισον. Για πρώτη φορά, μαθαίνει και έρχεται σε επαφή με τις εφευρέσεις και τη γενικότερη δουλειά του Έντισον, ενώ παράλληλα αποκτά εξειδίκευση στους κινητήρες και στις γεννήτριες. Ό,τι δεν πρόλαβε να διδαχθεί στο πανεπιστήμιο, ο Τέσλα έχει την ευκαιρία να το μάθει στην εταιρία του Έντισον και δεν αφήνει αυτή την ευκαιρία να πάει χαμένη, με τον ίδιο τον Έντισον να δηλώνει χαρακτηριστικά: «Στις εταιρίες μου ανά τον κόσμο έχω πολλούς εργατικούς υπαλλήλους, αλλά εσύ, Νίκολα, είσαι το κάτι άλλο!»
Όπως γίνεται σαφές από τα παραπάνω λόγια του Έντισον, οι σχέσεις των δύο αντρών ξεκίνησαν με τους καλύτερους οιωνούς. Η εργατικότητα του Τέσλα έγινε αντικείμενο θαυμασμού και εκτίμησης από τον Έντισον. Ωστόσο, οι πολύ διαφορετικοί τους χαρακτήρες δεν άργησαν να βγουν στην επιφάνεια, καθώς με το πέρασμα του χρόνου, ξεδιπλώνοντας και οι δύο τις προσωπικότητές τους, αρχίζουν να πέφτουν σε τοίχους που δύσκολα γκρεμίζονται. Από τη μία, ο καλλιεργημένος και διανοούμενος Τέσλα, με το πλούσιο θεωρητικό του υπόβαθρο και τις ευφάνταστες νέες ιδέες του, και από την άλλη, ο δύστροπος και τεχνοκράτης Έντισον. Ο ένας φέρελπις νέος φυσικός και εφευρέτης, ο άλλος παγκοσμίου φήμης εφευρέτης και, το σημαντικότερο, πολυάσχολος businessman! Ο Τέσλα με ταχύτατους ρυθμούς ξεκινάει να δημιουργεί, με πρώτο του δημιούργημα έναν αυτόματο ρυθμιστή για το δυναμό Έντισον, που κέρδισε τις εντυπώσεις ακόμα και των πιο υψηλόβαθμων στελεχών της Εταιρίας. Παράλληλα, αναπτύσσει τη θεωρία του, την οποία και ελέγχει πειραματικά, σχετικά με τη λειτουργία ενός κινητήρα εναλλασσόμενου ρεύματος. Πρωτότυπο, δημιουργικό, επαναστατικό, μα συνάμα τραγικό λάθος! Ο Έντισον είναι ήδη καταξιωμένος εφευρέτης με λάβαρό του το συνεχές ρεύμα. Δεν θα άφηνε ποτέ κάποιο άσημο νέο να του καταστρέψει τις επιχειρήσεις και τις εταιρίες του εφευρίσκοντας μια νέα μορφή ηλεκτρικού ρεύματος! Μα γιατί, θα αναρωτηθεί κανείς. Γιατί να μη συνεργαζόταν με τον Τέσλα και μαζί να άλλαζαν τον κόσμο μία για πάντα;
Μη βιάζεστε, παρακαλώ. Όλες οι απαντήσεις θα δοθούν εν καιρώ και με πλήρη διαφάνεια στο Μέρος 2ο του “Πόλεμου των Ρευμάτων” την ερχόμενη Κυριακή. Ένα μόνο θα σας πω και θεωρώ πως είναι αρκετό για να συμπληρωθούν κάποια κενά του παζλ στο μυαλό σας: Εν έτει 2021, σχεδόν σε ποσοστό 90% η ανθρώπινη κοινωνία χρησιμοποιεί εναλλασσόμενο ρεύμα!
Ίντριγκα, προπαγάνδα, «Ψυχρός Πόλεμος», μα μη ξεχνάτε: η επιστημονική αλήθεια βρίσκει πάντα τρόπο να λάμψει. Μείνετε συντονισμένοι, καθώς ο «Πόλεμος των Ρευμάτων» έχει μόλις αρχίσει.
