Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους μαθηματικούς του 20ού αιώνα με τη σφαίρα επιρροής του να περικλείει και τη Φυσική. Μάλιστα, ήταν ο πρώτος Έλληνας επιστήμονας, έπειτα από την αρχαιότητα, του οποίου τα αποτελέσματα διδάσκονται σε μαθήματα φυσικής!
Προερχόταν από οικογένεια μεγάλου κύρους, η οποία έπαιξε σημαίνοντα ρόλο στην ελληνική ιστορία από τα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, και έμελλε να συνεχίσει το όνομα της οικογένειάς του και να περάσει στην αιωνιότητα με τα επιστημονικά του κατορθώματα.
Ξεκίνησε δυναμικά την επιστημονική του πορεία κερδίζοντας, δύο διαδοχικές χρονιές στα 16 του, τον εθνικό διαγωνισμό μαθηματικών του Βελγίου.
Οι πρώτες του σπουδές άρχισαν στη στρατιωτική σχολή μηχανικών του Βελγίου και έπειτα ταξίδεψε στην Αίγυπτο για να κατασκευάσει το φράγμα του Ασουάν και του Ασιούτ στο Νείλο. Τις περιόδους που τα νερά του ποταμού δεν επέτρεπαν τις εργασίες, εκείνος επιδιδόταν στη μελέτη των μαθηματικών. Μία από αυτές τις μέρες, που ένα μαθηματικό ερώτημα ταλαιπωρούσε το μυαλό του, έπρεπε να πραγματοποιήσει κάποιες μετρήσεις στην πυραμίδα του Χέοπος. Εκείνος όμως αδυνατούσε να συγκεντρωθεί, και αυτό ήταν το κομβικό σημείο που τον έκανε να αντιληφθεί τη γοητεία που ασκούσαν επάνω του τα μαθηματικά.
Ο Καραθεοδωρή είχε πάρει την οριστική του απόφαση να εγκαταλείψει την καριέρα του ως μηχανικός και να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στα Μαθηματικά. Ευτυχώς για τον ίδιο αλλά και την επιστήμη, δεν εισακούστηκαν οι παρεμβάσεις του κλειστού του κύκλου που χαρακτήριζαν έως και κωμική μία τέτοια κίνηση, να παρατήσει μία έτοιμη θέση με πολλές δυνατότητες επαγγελματικής εξέλιξης.
Για τις σπουδές του στα μαθηματικά πήγε στο Βερολίνο και έπειτα στο τότε μεγαλύτερο κέντρο έρευνας μαθηματικών, τη Γοτίγγη (Gottingen). Το πρώτο του σημαντικό βήμα υπήρξε η διδακτορική διατριβή του με θέμα «Περί ασυνεχών λύσεων στο λογισμό των μεταβολών», την οποία ο μέγας Hermann Minkowski (γνωστός, μεταξύ άλλων, για τον χωρόχρονο Minkowski, στον οποίο περιγράφεται καλύτερα η ειδική θεωρία της σχετικότητας) χαρακτήρισε ως «μία εκ των καλύτερων μαθηματικών διατριβών που έχουν υποβληθεί στη σχολή». Πριν ολοκληρωθεί η αξιολόγηση του διδακτορικού του, ο Felix Klein (εξέχων μαθηματικός της εποχής) του πρότεινε να γράψει και υφηγεσία, μία μεταδιδακτορική διατριβή που πραγματοποιείται μόνο μετά την επιτυχή ολοκλήρωση του διδακτορικού. Έπειτα, μετά από πρόταση του David Hilbert (πατέρα του χώρου Hilbert, θεμέλιο της συναρτησιακής ανάλυσης) απέκτησε το δικαίωμα διδασκαλίας νωρίτερα από τις προβλεπόμενες ημερομηνίες. Η καταξίωση του στη Γοτίγγη τον παρακίνησε να αναζητήσει την αναγνώριση και στην πατρίδα του, αλλά στην Ελλάδα η αξία του αγνοήθηκε, και του προσφέρθηκε μία θέση καθηγητή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε ένα σχολείο της Μακεδονίας, ως Ελληνοδιδάσκαλος! Έτσι, όπως ήταν φυσικά αναμενόμενο, δέχθηκε τη θέση καθηγητή στο Γκέτινγκεν.
Σύντομα δημιούργησε την οικογένειά του, αποκτώντας δύο παιδιά, τα οποία ανέθρεψε όντας πιστός στα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη. Με την ίδια αγάπη και παιδαγωγική αυστηρότητα δίδασκε και τους μαθητές του, από τους οποίους απέκτησε το χαϊδευτικό όνομα Cara, χαρακτηριστικό της αγάπης που έθρεφαν για αυτόν.
Επιπλέον, όπως πολλοί γνωρίζουμε, υπήρξε μια εξαίρετη αλληλογραφία μεταξύ του Καραθεοδωρή και του Albert Einstein, στην οποία συζητήθηκαν ορισμένες μαθηματικές δυσκολίες στις οποίες βρέθηκε αντιμέτωπος ο Αϊνστάιν κατά τη διατύπωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας. Η βοήθεια που παρείχε ο Καραθεοδωρή στον Einstein αναγνωρίστηκε από τον τελευταίο, ο οποίος μάλιστα του πρότεινε να δημοσιεύσει τη θεωρία την οποία του ανέπτυξε στο Annalen der Physik, μιας και πολλοί φυσικοί, όπως και ο ίδιος, θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μια τέτοια παρουσίαση. Η μεταξύ τους αλληλογραφία συνεχίστηκε και σε άλλα θέματα, ούτως ώστε να καταφέρει εν τέλει ο Einstein να ολοκληρώσει τη διατύπωση της θεωρίας του.
Μια χρονολογία-σημείο στην πορεία του Καραθεοδωρή είναι το 1909, το έτος που ολοκλήρωσε την πρώτη χρονολογικά εργασία του, δημοσιεύοντας τη σπουδαία εργασία του στην θερμοδυναμική «Έρευνα πάνω στις βάσεις της θερμοδυναμικής», ένα πεδίο στο οποίο το όνομά του έχει γραφτεί με χρυσά γράμματα. Ο Καραθεοδωρή ακολούθησε μία διαφορετική προσέγγιση προς τον 2ο θερμοδυναμικό νόμο, διατυπώνοντας τελικά το αξίωμα Καραθεοδωρή: «Στην περιοχή κάθε κατάστασης ισορροπίας ενός συστήματος, υπάρχουν μερικές απείρως γειτονικές καταστάσεις στις οποίες δεν μπορούμε να φτάσουμε με αντιστρεπτές αδιαβατικές μεταβολές.» Με αυτόν τον τρόπο οδηγήθηκε σε μια προσέγγιση της έννοιας της εντροπίας χωρίς να χρησιμοποιήσει θερμικές μηχανές. Μάλιστα, την αρχή αυτή τη διδασκόμαστε και στα πλαίσια του μαθήματος της θερμοδυναμικής στο Φυσικό. Ας σημειώσουμε ακόμα πως, λόγω των ασυνήθιστων μαθηματικών που χρησιμοποιήθηκαν στην εργασία του, η αρχή του δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής μεταξύ των φυσικών της εποχής, αλλά κέρδισε την αναγνώριση το 1921 χάρη στον M. Born.
Το 1919, και ενώ βρισκόταν στο ζενίθ της καριέρας του στη Γερμανία, ανάμεσα στην ιντελιγκέντσια της Ευρώπης και του κόσμου, έλαβε την πρόσκληση από τον Ελευθέριο Βενιζέλο να αναλάβει την οργάνωση του πανεπιστημίου στη μόλις απελευθερωμένη Σμύρνη. Εκείνος, γεμάτος πατριωτισμό, εγκαταλείπει τη Γερμανία, φτάνει στη Σμύρνη και αρχίζει αμέσως τις προετοιμασίες και τη συλλογή εξοπλισμού για το πανεπιστήμιο. Δυστυχώς, όμως, το όνειρο αυτό καταρρέει με την καταστροφή της Σμύρνης, από την οποία ο καθηγητής γλιτώνει την τελευταία στιγμή, καθώς ο ίδιος αρνούταν να αποπλεύσει δίχως όλον τον εξοπλισμό που είχε πρόσφατα εισάγει από τη Γερμανία.
Τα επόμενα χρόνια αποκτά τη θέση του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών, όπου βλέπει από πρώτο χέρι τα πάθη και την αχαριστία της Ελλάδας, που τον αναγκάζει να επιστρέψει στο πανεπιστήμιο του Μονάχου. Στη συνέχεια δίδαξε στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, όπως στο Harvard και το Caltech.
Το 1929 λαμβάνει και πάλι επιστολή από τον Βενιζέλο, ο οποίος τον προσκαλεί να οργανώσει τα πανεπιστήμια της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και του Αιγαίου. Ο φίλος και συνάδελφός του Sommerfeld τον προειδοποιεί να μην ρισκάρει και πάλι για την Ελλάδα, αλλά ο Καραθεοδωρή, γεμάτος από αίσθημα πατριωτισμού, δέχεται την πρόταση. Πράγματι, τον επόμενο καιρό, που διετέλεσε ως πρύτανης στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, διοργανώνει τα πανεπιστήμια, τα οποία λειτούργησαν σύμφωνα με τους κανονισμούς που έθεσε για 50 χρόνια. Η Ελλάδα, όπως είχε προειδοποιήσει ο Sommerfeld, απαλλάσσει τον καθηγητή από τα καθήκοντά του με τρόπο που δεν αρμόζει σε επιστήμονα του κύρους του, και έτσι επιστρέφει στην έδρα του στο Μόναχο.
Συνέχισε να διδάσκει και να δημοσιεύει μέχρι το τέλος της ζωής του το 1950, ενώ επίσης υπήρξε πρόεδρος της κριτικής επιτροπής στην πρώτη απονομή του βραβείου Fields.
Ο καθηγητής Καραθεοδωρή υπήρξε ένα εξέχον μέλος της επιστημονικής κοινότητας στη διάρκεια της ζωής του, και επιτρέψτε μου να πω ότι του αξίζει μια θέση στο πάνθεον των μαθηματικών. Όπως είπε και ο καθηγητής Lars του Harvard, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή με το έργο του κατόρθωσε να δημιουργήσει τα θεμέλια για τη μελλοντική ανάπτυξη των μαθηματικών που κινδύνευαν να μείνουν στάσιμα.
Η περίπτωση του Καραθεοδωρή αποτελεί ίσως και το πλέον στέρεο παράδειγμα της ασεβούς συμπεριφοράς που επιδεικνύει η Ελλάδα στους μεγάλους Έλληνες επιστήμονες που έχουν επιθυμήσει να στηρίξουν το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας τους. Βέβαια, ένα μάθημα που μπορούμε να λάβουμε από τον Καραθεοδωρή και τώρα, τόσα χρόνια μετά τον θάνατο του καθηγητή, είναι πως ό,τι επιθυμεί ο καθένας σε αυτή τη ζωή πρέπει να το κυνηγήσει χωρίς να επιτρέπει σε κανέναν να του κόβει τα φτερά. Μιας και κανείς δεν πρόκειται να σου προσφέρει ειδική μεταχείριση στην επιδίωξη των στόχων σου, θα χρειαστεί ο καθένας να χρησιμοποιήσει αποκλειστικά τις δυνατότητές του, και όπως έχει πει και ένας άλλος μεγάλος καθηγητής και φυσικός, ο Richard Feynman, πρέπει κανένας να διαβάζει ό,τι τον ενδιαφέρει περισσότερο με τον πιο απείθαρχο, ασεβή και πρωτότυπο τρόπο.